تـیـمی از همکاران قـلمی
۲۵ اکتوبر ۲۰۲۲
ولایت های افغانستان در مسیر تحولات اقتصادی ــ اجتماعی
(۵)
تولیدات انگور در هرات
هرات با آن كه بوستان خراسان بوده، داستان پیدایش انگور در هرات در متن قدیمی نوروزنامه منسوب به حکیم عمر خیام آمده است:" هرات که در غرب "بلاد خراسان" موقعیت دارد، یکی از چندین مناطق مشهوری است که در پرورش تاکستان ها و انواع انگور شهرت جهانی دارد". (تاریخ معین الدین اسفرزائی)
تـــا نــــگويــم باغ جنت "اوبـــــه" است
زان كه از صد بـاغ جنت او بِـــه است
نيست چون "اوبه " سمرقـند را ز لطف
بهـتــــريــــــن ميوه هاى او بِــه است
انورى
هــــمــــــه در خـــــرمـــــــى بسان بهار
گشته در ديــــــــده هــــــــــــا بهار نگار
از سپهرش بــه رفعت آمــــــــــده نـنگ
وز بهشتش بــــه نــــــزهت آمــــده عار
شاعر: از شاعران متقدم؟
هرات امروز با بيش از "۹۰۰۰" قطعه باغ در مساحت يازده هزار هكتار زمين با بيش از ۴٩ نوع انگور شهرت بسزائى دارد. در گذشته ۱۳۵ نوع انگور در اين ولايت وجود داشته كه به اثر جنگ هاى تحميلى استعماری و تنظيى تمام نسل هاى اين تاك ها از بين رفته و معدوم شده است.
هرات در کنار همه جذابیت های بنا های تاریخی و شهری اش که آن را از دیگر شهر های افغانستان مجزا می کند، میوه ای در دل خود پرورش می دهد که از نظر تنوع و کیفیت در جهان رقیب ندارد. انگور لعل هرات، شصت عروس، فخری، قلمک شهرت منطقه ئی و جهانی دارد. تولید انواع انگور در ولایت هرات به سبب ترویج باغداری و غصب زمین های دشتی توسط کمپرادوران جهادی چاق و چله شده و خرده مالکان سر بر آوردۀ روستائی در جریان بیش از چهار دهه جنگ، غارت، غصب و جنایت جنگ سالاران رشد کرده است. کار باغداری توسط دهقانان روزمزد اجراء شده و سالانه در حدود ۱۴۰ هزار تن انگور در این ولا یت برداشت می شود. آبیاری باغ های دشتی هم به صورت حفر چاه های عمیق بدون توجه به عواقب جبران ناپذیر آن با سولر ها به شکل بی رو‌یه و نامتناسب با منابع آبی زیرزمینی صورت می گیرد. همه روزه سرمایه داران، تاجران و اربابان منطقه و سائر زورگویان به توسعه آن اقدام می کنند. زحمتکشان روز مزد با اشتغال در این فارم های هزارجریبی با مزد ناچیز روزمره، با به دست آوردن لقمه بخور نمیری، امرار معیشت می کنند.
زعـفـران، طـلای سرخ
کارگران زن افغان در مزرعۀ زعفران
كشت زعفران هشتصد سال پيش در ولايت هرات رواج داشت و امروزه به صورت كل توسط دهقانان و کارگران زراعتی به مثابۀ بدیل کوکنار زرع مى شود. دولت مزدور اشغالگران امریکائی ــ ناتوئی طی ۲۰ سال دورۀ اشغال کشور در كمك به دهاقانان برای ترويج و توسعۀ كشت زعفران از تريبون هاى هاى تبليغاتى خود صرف وعده های سرخرمن داده اند. در جانب دیگر با نصب شدن مزدوران مافیائی طالبان بر مسند امارت، با توجه خاصی که رهبران این گروه در قسمت کشت و صد‌ر تریاک و مشتقات آن از گذشته تا امروز داشته اند، به یقین که کشت زعفران به نفع کشت در ساحات تحت کنترول آن رو به کاهش خواهد رفت. پس از یک سال حاکمیت این گروه و امارت سود برده از کاشت و ترویج مواد مخدر، کاهش در تولید زعفران نیازمند تحقیق تازه است.
در گذشته در هرات ٧۵٠ هكتار زمين زعفران کشت شده و و در سال ۱۳۹۵ش بيشتر از ٣٠٠٠ كيلو زعفران حاصل می شد. امروزه بیشتر از ۹۰۰۰ هزار هکتار زمین در هرات زعفران کشت می شود و در سال گذشته از نه هزار هکتار زمین ۲۲ تن زعفران از ولسوالی های پشتون زرغون، غوریان، انجیل، گذره، اوبه، کروخ و... به دست آمده بود. در سال ۱۳۹۹ش حاصل آن به پائین ترین حد رسیده است. سیر نزولی تولید زعفران باعث شده است که دهقانان و صاحبان مزارع بزرگ (شرکت های تولید زعفران) کم علاقگی در توسعه و انکشاف کشت زعفران در هرات از خود نشان دهند. (تاریخ سیفی هروی)
بیش از نود فيصد كل محصول زعفران افغانستان از هرات و بلخ حاصل می شود. در چندین ولایت افغانستان کاشت این طلای سرخ رواج یافته است. پس از سه سال کشت پیاز زعفران از هر جريب زمين از سه الى چهار كيلو زعفران به دست مى آيد. هر كيلو زعفران هرات در سابق از چهار تا پنج هزار دالر امريكائى به فروش مى رسید که امروز بین یک هزار و دو صد دالر در گردش است. با آنهم سود حاصله از فروش اين فراوردۀ ذيقمت كاملاً به جيب سرمايه داران مى ریزد و دهقان كم زمين و بى زمين همچنان گرسنه مانده و كارگران كشت زعفران كه بیشترینه زنان کارگر اند، به دست تواناى شان اين همه طلاى سرخ توليد مى شود، پابرهنه در مزرعۀ كشت زعفران جان مى كنند و به مشکل لقمه نانی به دست می آورند.
پياز زعفران از هرات در بيست و سه ولايت افغانستان براى دهقانان برای توزيع و ترويج زعفران صورت می گیرد كه خود نشان دهندۀ علاقمندى دهاقانان براى كشت و زرع اين طلاى سرخ گياهى بيشتر از پيش مى باشد.
شرکت زعفران افغانستان
قبل از سقوط دولت مزدور اشغالگران در کشور، شش شرکت خصوصی پروسس زعفران در این ولایت فعالیت می کردند. شرکت های "برادران سعیدی"، "افغان ـ زعفران"، "طلای سرخ ــ زعفران هرات" و "الماس" از شرکت هائی بودند که تولیدات زعفران را پس از پروسس و بسته بندی، به مقصد بازار های جهانی صادر می کردند.
از آن میان، یکی از شرکت های سرمایه داری کاشت، پراسیس و صدور طلای سرخ در ولایت هرات، «شرکت زعفران افغانستان» است. این شرکت با نام تجاری "هرات زعفران" در سال ۲۰۰۳ توسط "برادران رحمتی" با سرمایۀ نوع (؟) تأسیس گردیده و توانسته از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۰ مقام عنوان بزرگ ترین صادرکنندۀ زعفران افغانستان را کسب کند. این شرکت در طی کلیه مراحل کاشت، پراسیس، بسته بندی، توسعه و بهبود محصولات، و صدور زعفران، فعالیت و نظارت می کند. شرکت زعفران افغانستان برای رقابت زعفران کشور در بازار های جهانی در برابر محصولات مشابه، به امر ارتقای کیفیت محصول تولید شده در ولایت هرات توجه جدی مبذول داشته و محصولات تولید و پراسیس شده توسط عمدتاً زنان کارگر را به طور عمده و بسته بندی شده در بازار های داخلی و بین المللی عرضه کرده سود فراوان از آن می برد. طبق گزارش رسمی این شرکت در وب سایتش،۹۵٪ زعفران تولید شده در هرات و سائر ولایت های کشور در اسرع وقت و قیمت عالی در بسته بندی های متنوع به اروپا، ایالات متحدۀ امریکا، خلیج فارس، هند، اندونیزیا، ترکیه، آسترالیا و چین صادر می شود.
قابل ذکر می دانیم که به رغم ادعای این شرکت و سائر کارفرمایان در بخش تولید زعفران، ایجاد اشتغال برای زنان کشور در بخش تولید و پراسیس زعفران و موارد مشابه، بابت توانمند سازی زنان کارگر افغان و خانواده های زحمتکشان بی بضاعت، صورت نمی گیرد. در این صنعت مثل هر سرمایه گذاری دیگر پای سرمایۀ خصوصی و احتمالاً مافیائی، کمپرادوری و یا ترکیب هر دو شامل است. انگیزۀ هر سرمایه گذاری کسب سود است. در کشت، پراسیس و صدور زعفران نیز چه به مقیاس کوچک خرده مالکی و یا به ویژه در فارم های بزرگ سرمایه داری کشت زعفران، پای کارگر و کارفرما در میان است. در این جا نیز مثل هر رابطۀ دیگر، رابطه میان کارگر و کارفرما و شرایط تحمیل شده بر کارگران مجبور و بی کار خیلی، استثمارگرانه است. زنان کارگر در اوج احتیاج در برابر مزد کم در فقدان قانون کار و کارگری و ناآگاه از حقوق خود، در ساعات طولانی در مزرعه زیر گرمای آفتاب یا سائر شرایط نامناسب اقلیمی تن به کار شاق، یکنواخت و خسته کن می دهند، کاری که به قول کارل مارکس هیچ لطفی برای این کارگران ندارد. در چنین شرایطی که کار این زنان کارگر روی مزرعه و یا در مراکز پراسیس، خیلی نزدیک به کار بردگی است، نرخ استثمار نیز می تواند از ۲۰۰٪ تا ۳۰۰٪ باشد. از نگاه علم اقتصاد سیاسی مترقی، این ارزش اضافی ای که این کارگران بیشتر از مزد روزانۀ خود تولید می کنند، منبع سود سرشار سرمایه دار (هرات زعفران) است که در کالا (زعفران) تجسم یافته و در جریان حرکت کالا (تجارت)، در ازای پول به دست مشتریان این شرکت رسیده و پول حاصله از آن، راه انباشت در حساب شرکت نامبرده را در پیش می گیرد. محصول زعفران در قطعه های زمین خرده مالکی توسط دهقانان منفرد نیز برای آن که به دست مشتریان دوردست در سائر نقاط جهان برسد، باید توسط شرکت های صادراتی به نرخ خیلی ارزان خریده شده و پراسیس و بسته بندی شود. در این بخش نیز دست شرکت های صادراتی از نوع "هرات زعفران" در تعیین کیفیت و قیمت گذاری محصول دهقان منفرد، باز است و دست دهقان بسته، زیرا پای عنصر رقابت در این خرید و فروش در میان نیست.
سكتور هاى حمایه ئی "وزارت زراعت" دولت پوشالى سابق و حکومت خداداد طالبانی امروز از دهقانان به دستور اربابان غارتگر شان، به جای تقویت آنان در کشت زعفران و سائر گیاه های ضروری، متأسفانه در ترويج کاشت و پروسس كوكنار و صدور تریاک و مشتقات آن محدود می شود. از گذشته تا حال اشغالگران عمدتاً امریکائی، دولت مزدور "کرزی ــ احمدزی" و ارگان های محلی قدرت مافیائی گروه طالبان در زد و بند با مافياى بين المللى و بومی و ارتجاع منطقه همچنان زحمتكشان و دهقانان ما را در گرو مافیای ترویج اين گياه زهراگين مرگ آور مى گذارند تا در فقر و احتیاج به سر برند و جنگ تحمیلی و خلاء قانون ادامه یابد. منافع و درآمد صد ها میلیارد دالری سالانۀ مافیای بین المللی مواد مخدر افغانستان در وجود دولت های امپریالیستی و مرتجع (دولت های امریکا، انگلستان، روسیه، پاکستان و ایران با مافیای مواد مخدر افغانستان با هم تنیده شده است)، یکی از چندین دلائل ادامۀ دخالت ها، تجاوز، جنگ تحمیلی و نیابتی و اشغالگری دول امپریالیستی و ارتجاعی منطقه در کشور ما همین کشت کوکنار، پراسیس و تجارت تریاک و هروئین بوده است.
اقلیم ولایت هرات به طور کلی برای تولید محصولات نباتی و حیوانی مساعد است. به طور نمونه برخی اقلام تولید شده در هرات در سال ۱۳۹۵شمسی و تعداد کارگران شاغل در این بخش ها را در زیر می آوریم:
ــ تولید غله و حبوبات هرات: ۳۲۷۰۰۰ تن در سال؛
ــ میوه ها: ۵۶۰۰۰ تن در سال؛
ــ سبزی ها: ۳۱۰۰۰ تن در سال؛
ــ گوشت: ۱۲۰۰۰ تن در سال؛
ــ شیر: ۳۰۰۰۰ تن در سال؛
ــ پشم كرك: ٢۰ هزار تن در سال؛
ــ پوست گاو و گوسفند:١۵٠٠٠٠٠جلد در سال؛
ــ نباتات طبی: ۱۱۰۰۰ تن در سال؛
ــ هرات دارای ۸۸۲۹۰ هکتار جنگلات طبیعی، ۱۰۸۶ هکتار جنگلات مصنوعی است؛
ـ ـ هرات دارای ۲۵۶۹۴۴ هکتار ساحۀ چراگاه و مراتع براى دامپرورى است که كوچى ها در فصل هاى مناسب سال از آن استفاده مى كنند؛
ــ ۱۱۵ فارم مرغداری؛
ــ ۸۳ فارم گاوداری صنعتی؛
ــ ۱۷۱ فارم زنبور داری؛
ــ ۳ فارم ماهی پروری؛
ــ ۹ فارم تحقیقاتی؛
ــ ۱۰۴ شرکت خدمات و تولیدات زراعتی؛
ــ ۳ فارم پیله وری؛
ــ ۱۸۰۰۰ کارگر در بخش فارم های مرغداری، گاوداری، زنبور داری، پیله وری و ماهی پروری.
(منبع: فاکولتۀ زراعت ـ پوهنتون هرات، مستوفیت ولایت هرات و ریاست زراعت ولایت هرات، تاریخ سال۱۳۹۵شمسی)
تعداد زميندارانی كه در ساحۀ ولایت هرات بیش ترين زمين هاى زراعتى در تملک شان است، به ۴١٠٢٠ نفر مى رسد و در حدود شش صد هزار دهقان فقیر زحمتكش را در گرو خود دارند كه به شکل کارگران زراعی در مزرعه هاى این مالکان زمین كار مى كنند. ۶۵ فیصد دهقانان بى زمين و كم زمين هستند كه توانى و دسترسى به زمين هاى زراعتى را ندارند و يا هم حداكثر صاحب يك هكتار زمين هستند كه صرف لقمۀ بخور و نمير و تحت قيودات فئودالان و کمپرادوران غارتگر كه بیش ترين زمين هاى زراعتى را غصب و قبضه كرده اند، قرار داشته و يا هم به عنوان بزرگر و كارگر روز مزد با مزد كم استثمار مى شوند. چهار میليون نفوس هرات اكثر دهقانان مهاجر از ولايت های همجوار را شامل مى شود كه از اثر جنگ ويرانگر اشغالگران و ستم باند هاى تبهكار طالبى و داعشى و زورگویان جهادى به هرات متوطن شده اند. چهل فیصد اين نيرو هاى جوان و زحمتكش به كشور ايران مصروف كار هاى شاقه هستند و متباقى در دو طرف جنگ تجاوزکارانه و ارتجاعی منحيث سرباز استخدام مى شده و گوشت دم توپ امپرياليسم و ارتجاع بومی (فعلاً طالبان) قرار مى گيرند.
كشت و زراعت و مالدارى در هرات و پنج ولايت همجوارش خصوصاً در ولايت غور، بادغيس، كاملاً زير سؤال رفته است. صرف ده فيصد از مزارع آبى و يا هم للمى تحت كشت و كار قرار گرفته و متباقى به كوير سوخته اى در جريان جنگ هاى تحميلى مبدل شده است. آن عده از دهقانان كم زمين كه با كار و زحمت شبانه روزى توانستند با دست تواناى خود و به قدرت و همت افغانى خود با وجود تمام مشكلات و مصائب وارده از جانب جنايات كاران در سر مزرعه خود بمانند و به كشت و زرع بپردازند، محصول شان به نازل ترين قيمت از حبوبات گرفته تا ميوه ها و غیره، عرضه مى شود. در فصل برداشت حاصل، نظام پوشالى و ستمگر ضد زحمتکشان دهقانان را حمايت نكرده با نبود امكانات نگهداشت ميوه و سبزي، و عدم حمايۀ دولت اجباراً برداشت حاصل خويش را سر فصل به ارزان ترين قيمت در بازار عرضه مي دارند. دهقانان و باغداران هرات به طور مثال حاصلات زراعتی سال ۱۳۹۹شمسی را حسب ذیل به قیمت نازل فروخته اند: چهار كيلو پياز را به قيمت ده افغانى و به همين ترتيب چهار كيلو بادنجان سیاه را به پنج افغانى و چهار كيلو ميوه هاى سردرختى را از اقسام آلو گرفته به بيست افغانى و از گندم و برنج و غيره حبوبات هم به ارزان ترين نرخ به بازار عرضه كردند كه حتى پول كود و زحمتكشى هاى شبانه روزى شان را هم نتوانستند به دست بياورند.
ادامه دارد